Moja droga

Tomasz G

Kanon Nowego Testamentu

Konstantin von Tischendorf uzyskal doktorat na uniwersytecie w Lipsku, gdzie nastepnie wykladal. Znal dobrze prace swoich krytycznych kolegow z Tybingi, ale czytal tez Biblie jako Slowo Boze, dlatego wierzyl, ze wyjdzie ona zwyciesko z ognia prob i zarzutow. Ruszyl on na Bliski Wschod na poszukiwanie wczesnych manuskryptow biblijnych, gdzie w bibliotece starodawnego klasztoru sw. Katarzyny odkryl bezcenna kopie Nowego Testamentu zwana Kodeksem Synajskim, ktora pochodzila z IV wieku.

Odkrycie to uciszylo niektore zarzuty, ale wielu krytykow Pisma Swietego obstawalo przy nonsensie, ze Ewangelie powstaly dopiero w IV wieku! Ich wyzwanie brzmialo: „Znajdzcie chocby najmniejszy fragment Ewangelii napisany miedzy II a IV wiekiem!”.

O tak wczesna kopie bylo trudno, gdyz podczas przesladowan rzymskich, ktore zakonczyly sie dopiero na poczatku IV wieku, niszczono ksiegi chrzescijan. Ponadto chrzescijanie nie nalezeli do zamoznych, totez pierwsze kopie ksiag nowotestamentowych, a zapewne i oryginaly powstaly na papirusie. Papirus zas nie mogl przetrwac do naszych czasow, chyba tylko w Egipcie ze wzgledu na jego suchy klimat.
W IV wieku, gdy chrzescijanstwo stalo sie zamozniejsze, a przesladowania rzymskie ustaly, zaczeto kopiowac ksiegi Pisma Swietego na pergaminie, dlatego dopiero z tego wieku pochodza pierwsze dobrze zachowane manuskrypty.

Wiedzac o tym, krytycy mogli butnie domagac sie „najmniejszego fragmentu” Nowego Testamentu sprzed IV wieku. Wielu z nich dozylo jednak takiego odkrycia, i to nie jednego. Dzis posiadamy przynajmniej 88 fragmentow Ewangelii z pierwszych trzech wiekow! Niemal wszystkie pochodza z Egiptu.

Wczesne papirusowe fragmenty

Na poczatku lat trzydziestych milioner Alfred Chester Beatty zakupil na egipskim czarnym rynku kilkanascie papirusowych kodeksow, ktore zawieraly prawie caly tekst Nowego Testamentu. Pochodzily z II wieku, a wiec od oryginalow dzielil je zaledwie jeden wiek!
W latach piecdziesiatych szwajcarski kolekcjoner Martin Bodmer w podobny sposob stal sie wlascicielem papirusowego kodeksu z Ewangeliami wg Jana i Lukasza z konca II wieku.

Najstarszy fragment Ewangelii znaleziono w egipskiej mumii. Nabyl go Bernard Grenfell w latach dwudziestych. Nazywa sie go papirusem Johna Rylandsa. Zawiera on tekst z Ewangelii wg Jana. Jedni badacze datuja go na 100 rok, a inni na lata 117-125.

Odkrycie tego papirusu bylo szokiem dla roznych szkol krytyki biblijnej, ktore zakladaly, ze Ewangelia wg Jana powstala dziesiatki lat pozniej, niz papirus Johna Rylandsa. W Ewangelii tej Jezus ukazany jest jako Bog (J.1:1.18; 20:2

, totez oddalajac jej powstanie na koniec II wieku, liberalni teolodzy mogli przypisywac ten poglad ignorancji chrzescijan, ktorzy nie znali osobiscie Jezusa ani apostolow.

Oryginal Ewangelii wg Jana powstal zapewne w Azji Mniejszej (Turcja), gdzie Jan spedzil wiele lat zycia. To, ze fragment datowany na poczatek II wieku dotarl az nad Nil, oznacza, ze oryginal musial powstac w I wieku.

Niewykluczone, ze jeszcze starsze sa trzy niewielkie fragmenty Ewangelii wg Mateusza przechowywane w oksfordzkim Magdalen College. Dr Carsten Thiede z Instytutu Badan Pismiennictwa w Paderborn w Niemczech uwaza, ze powstaly one okolo 70 r., na co wskazuja m.in. uderzajace podobienstwa z uncjalnym stylem pisma znanym ze zniszczonego okolo 68 r. osiedla w Qumran, jak i stylem pisma, znanego z Pompejow i Herkulanum, miast zniszczonych przez wybuch Wezuwiusza w 79 roku.

Przy tej okazji trzeba wspomniec, ze datowanie wczesnych zabytkow pisanych polega glownie na analizie stylu pisma, interpunkcji, nawet sposobu przygotowania pergaminu do druku. Wszystko to porownuje sie z podobnymi dokumentami, ktorych data jest znana skadinad. Zawodnosc metody wegla radioaktywnego C-14 sprawia, ze paleografia wciaz oferuje najlepsze sposoby datowania wczesnych dokumentow.

Kiedy powstaly Ewangelie?

Wspomniane wyzej odkrycia papirusow dowiodly, ze Ewangelie powstaly juz w I wieku, wbrew zalozeniom wielu racjonalistyczno-liberalnych myslicieli. W tym swietle biblista Werner Kümmel zasugerowal bardziej konserwatywne datowanie Ewangelii, choc pozostal wierny ideologii, ktora sklonila jego prekursorow z Tybingi do poznego datowania proroctw zawartych w ksiedze Daniela oraz drugiej czesci Izajasza. Zalozyl bowiem, ze skoro Ewangelie zawieraja zapowiedz Jezusa o zniszczeniu Jerozolimy i swiatyni, ktora ziscila sie w 70 roku, to znaczy, ze musialy powstac po tym roku (sic!). Takie aprioryczne zalozenie, choc nienaukowe, cechuje podejscie wielu uczonych.

Biblista L. M. McDonald slusznie napisal: „Nie ma rzeczowych podstaw, aby zalozyc, ze wszystkie spelnione proroctwa musialy powstac po wydarzeniach, do jakich sie odnosza”. A znany brytyjski teolog F. F. Bruce tak skomentowal postawe swych krytycznych kolegow: „Zalozenie, ze wszystkie wypelnione proroctwa sa vaticinium ex eventu (wygloszone po fakcie), jest dosc bezkrytyczne.”

W ksiazce Redating the New Testament dr John Robinson zwrocil uwage na ciekawy fakt: Gdyby Ewangelie powstaly dopiero po zniszczeniu Jerozolimy, czy jest mozliwe, zeby ewangelisci w ogole nie wspomnieli o wojnie z Rzymem, ktora sie do tego przyczynila? Czy zbyliby milczeniem najwieksza tragedie Judei? Tragedie, ktora wplynela na los wszystkich mieszkancow Judei, a z nich przeciez wywodzily sie pierwsze pokolenia chrzescijan. Gdyby pisali dopiero po roku 70, dlaczego nie skorzystaliby ze wspanialej okazji, aby wskazac na wypelnienie slow Jezusa o zniszczeniu swiatyni? Czemu zas cytowaliby potencjalnie klopotliwa wypowiedz Jezusa: „Zaprawde powiadam wam: Nie przeminie to pokolenie, az sie to wszystko stanie” (Mt.24:34)? Skoro jednak zacytowalem ten kontrowersyjny tekst, to warto go wyjasnic. Czy wystepujace w nim greckie slowo genea, od ktorego pochodzi „generacja”, odnosilo sie wylacznie do pokolenia Jezusa, jak sadza ci, ktorzy tak sadzac dopatruja sie w nim falszywego proroctwa? Kontekst sugeruje cos innego. Slowa, ktore tlumaczy sie jako „pokolenie” lub „rod”, Pan Jezus uzyl go kilkakrotnie wobec „cudzoloznego i grzesznego rodu”, ktory bedzie istnial na ziemi do konca tego swiata (Mt.12:34; 23:33-36). Powiedzial na przyklad: „Kto bowiem wstydzi sie mnie i slow moich przed tym cudzoloznym i grzesznym rodem, tego i Syn Czlowieczy wstydzic sie bedzie, gdy przyjdzie w chwale Ojca swego z aniolami swietymi” (Mk.8:3

. O tym samym pokoleniu Jezus powiedzial: „Nie przeminie to pokolenie, az sie to wszystko stanie” (Mt.24:34).

Wracajac jednak do datowania Ewangelii, to trzeba zauwazyc, ze Ewangelie konsekwentnie odzwierciedlaja porzadek spoleczny, polityczny, religijny i ekonomiczny sprzed zniszczenia swiatyni izraelskiej. Na przyklad Mateusz pisze o obowiazku placenia podatku na swiatynie, ktory nie obowiazywal po jej zniszczeniu (Mt.17:24-27). Przestrzegal az siedem razy przed wplywem saduceuszy, ktorzy jako ugrupowanie znikneli wraz ze swiatynia. Takze przy opisie stronnictwa faryzeuszy, Ewangelie ukazuja sytuacje sprzed 70 roku. Wczesniej dzielilo sie ono na dwie szkoly: Szammaja i Hillela. Pierwsza zalecala surowa interpretacje Tory, a druga cechowal duch pojednawczy i tolerancyjny. Do czasu zniszczenia swiatyni dominowala szkola Szammaja, ktorej nieugietosc przyczynila sie do wojny z Rzymem. Po upadku Jerozolimy wiekszy wplyw zyskala szkola Hillela, ktora zawsze koncentrowala sie bardziej na praktycznym zastosowaniu Prawa niz na swiatyni.

Na wczesne datowanie Ewangelii wskazuja tez niektore uzyte w nich zwroty. Na przyklad, apostol Jan napisal: „Jest w Jerozolimie przy Owczej Bramie sadzawka, zwana po hebrajsku Betezda, majaca piec kruzgankow” (J.5:2). Rzymianie zniszczyli ja w 70 roku, gdyby wiec Jan pisal swoja Ewangelie po tym roku nie uzylby slowa „jest”, lecz „bylo”.

W Ewangelii wg Jana czesto wystepuje dualistyczna terminologia, charakterystyczna dla poganskich religii. Do niedawna krytycy uwazali to za dowod, ze powstala ona poza Judea, w srodowisku gnostykow, a zatem dopiero pod koniec II wieku. Jako przyklad podawano takie przeciwienstwa jak: „swiatlosc-ciemnosc”, „zycie-smierc”. Odkrycie hebrajskiej literatury w Qumran obalilo te zalozenia, gdyz w niej wystepuja te same zwroty, co w Ewangelii wg Jana. Prof. James Charlesworth z Princeton napisal: „Ewangelia wg Jana jest dzis szeroko i slusznie uznawana za najbardziej judaistyczna ze wszystkich ewangelii”. Przedwczesnym byl tez entuzjazm krytykow dopatrujacych sie korzeni chrzescijanstwa w poganskich religiach misteryjnych, gdyz wymieniane przez nich analogie (chrzest, komunia, koncept Zbawiciela) okazaly sie bezpodstawne.

Podobienstwo miedzy terminologia Janowa a zwojami z Qumran, ktore powstaly przed rokiem 68 n.e., jest jednym z powodow, dla ktorych przybywa uczonych postulujacych tak wczesne datowanie Ewangelii wg Jana (np. oksfordzki uczony C. F. Burney czy historyk A. T. Olmstead). Wszyscy zas, na skutek znalezisk w Qumran i wykopalisk w Jerozolimie, nabrali nowego respektu dla historycznosci i wiarygodnosci Ewangelii wg Jana.

Ewangelia wg Lukasza i Dzieje Apostolskie mialy tego samego autora. Dzieje Apostolskie sa kronika dzialalnosci apostola Pawla, ktory zginal podczas przesladowan Nerona okolo 64-65 roku. Mozemy zalozyc, ze powstaly przed smiercia Pawla, gdyz skoro poswiecone sa glownie dzialalnosci apostola Pawla, zawieralyby jakas wzmianke o jego meczenstwie i smierci, gdyby powstaly po 65 roku.

F. F. Bruce zauwazyl, ze sadzac po stosunku, jaki autor Dziejow Apostolskich ma do Rzymian, trudno przyjac, iz powstaly po przesladowaniach Nerona, na przyklad apostol Pawel spodziewal sie przychylnego przesluchania w Rzymie, na co nie moglby liczyc po rewolcie Zydow w 66 roku. Watpliwe tez, by Rzymianie byli ukazani w tak dobrym swietle w Ewangeliach, gdyby powstaly po tragicznej wojnie z nimi, na przyklad setnik rzymski stanowi przyklad wiary, jakiej Jezus nie znalazl w calym Izraelu (Mt.8:10), Poncjusz Pilat wstawia sie za Jezusem i probuje Go uwolnic (Mk.15:14; Dz.3:13), a inny setnik pod krzyzem pierwszy rozpoznaje, ze Jezus byl Synem Bozym (Mk.15:39).

Dzieje Apostolskie powstaly przed smiercia apostola Pawla, a wiec przed 65 rokiem, a skoro stanowily dalszy ciag Ewangelii wg Lukasza, ona sama musiala powstac nie pozniej niz w 60 toku. Jesli zas Lukasz korzystal z Ewangelii wg Marka, jak zakladaja krytyczni uczeni, to znaczy, ze Marek spisal swoja Ewangelie jeszcze wczesniej! Na podstawie tych i wielu innych przeslanek biblisci na ogol zgadzaja sie obecnie, ze ewangelie synoptyczne (Mateusza, Marka, Lukasza) powstaly przed rokiem 70. Wnioski te potwierdza material archeologiczny, o czym pisal juz prof. William F. Albright.

John Robinson, wykladowca z Trinity College w Cambridge byl swego czasu przekonany, ze Nowy Testament powstal dopiero sto lub wiecej lat po smierci Jezusa, dlatego nie wierzyl, ze spisali go apostolowie. Wiedzial jednak, ze ten poglad jest spuscizna po uczonych zyjacych w XVIII i XIX wieku, dlatego postanowil zbadac jego podstawy. Odkryl wtedy, ze wyrasta on z uprzedzen i przestarzalych informacji. Jego akademiccy koledzy byli zdumieni wnioskiem, jakim zakonczyl badania, a mianowicie, ze Ewangelie powstaly przed 64 rokiem, a wiec w ciagu jednego pokolenia od smierci Jezusa!

Prof. John Robinson zachecil swoich kolegow, aby sami przeprowadzili badania, zamiast akceptowac przedawnione hipotezy i argumenty. Jego apel osmielil innych, gdyz odtad pojawily sie prace naukowe, ktorych autorzy dochodza do podobnych wnioskow. Liberalni teolodzy i filozofowie wzdragaja sie przed nimi, ale tutaj w gre wchodzi nie tyle material faktograficzny, co wzgledy natury swiatopogladowej oraz uprzedzenia wyrosle na gruncie dawnej niemieckiej szkoly krytyki biblijnej.

Zacznijmy od tego, ze cztery ewangelie i wiekszosc listow nowotestamentowych uwazano za czesc Pisma Swietego juz za zycia apostolow. Apostol Piotr pisal o listach Pawla jako o Slowie Bozym (2P.3:15-16), zas Pawel cytowal Ewangelie wg Lukasza jako Pismo Swiete, a wiec przypisujac mu ten sam status natchnionego Slowa Bozego, jaki posiadaly ksiegi starotestamentowe (1Tym.5:18; Lk.10:7). Dowodzi to, ze juz w I wieku istnial funkcjonalny kanon Nowego Testamentu.

W 2 Liscie Klemensa jest cytat z kilku Ewangelii (Mt.9:13; Mk.2:17; Lk.5:32), ktore nazwane sa „Pismem”.[1] Z listu Klemensa wynika, ze juz w 140 roku istniala kompilacja, skladajaca sie z czterech Ewangelii, Dziejow Apostolskich, listow Pawla, Listu do Hebrajczykow i Apokalipsy.[2]
Trzeba wiec przyjac, ze Ewangelie uwazano za Pismo Swiete, na rowni ze Starym Testamentem na wiele lat przed 140 rokiem Tertulian w polowie II wieku takze pisal o czterech Ewangeliach, Dziejach Apostolskich, trzynastu listach Pawla, liscie do Hebrajczykow, 1 Liscie Jana i Apokalipsie.[3] W tym samym wieku Ireneusz wymienil cztery ewangelie.[4] Napisal: „Niemozliwe jest, aby Ewangelii bylo wiecej lub mniej niz jest” i wymienil cztery kanoniczne Ewangelie Mateusza, Lukasza, Marka i Jana.[5] Z II wieku pochodzi tez tak zwany kanon Muratoriego, ktory wymienia cztery Ewangelie i wiekszosc listow nowotestamentowych.[6] Liste ksiag Nowego Testamentu wymienil tez Orygenes (185-254).

Chrzescijanie w pierwszych wiekach, podobnie jak dzisiejsi katolicy, protestanci i prawoslawni, uznawali ksiegi nowotestamentowe za czesc kanonu Pisma Swietego, do ktorego nie nalezy juz niczego dodawac, ani ujmowac. Swiadczy o tym miedzy innymi ich reakcja na inicjatywe Marcjona z Pontu, ktory okolo 135 roku chcial „oczyscic” Pismo Swiete z zydowskiego wplywu. Odrzucil Stary Testament i te fragmenty Nowego, ktore do niego nawiazywaly. W odpowiedzi na to Polikarp (69-155), uczen samego apostola Jana, nazwal Marcjona „pierworodnym Szatana”,[7] a Tertulian (160-255) „myszka, ktora zabrala sie za obgryzanie Ewangelii”.[8]

Nowy Testament powstal, gdy kosciolow chrzescijanskich przybywalo, a naocznych swiadkow zycia Jezusa ubywalo. W jego sklad wchodzi 27 ksiag, ktore katolicy, protestanci i prawoslawni zgodnie akceptuja jako natchnione. Pierwsze cztery nazywamy Ewangeliami, gdyz opowiadaja o Dobrej Nowinie – zbawieniu z grzechow przez wiare w Chrystusa. Koncentruja sie one na sluzbie mesjanskiej Jezusa. Piata ksiega nosi nazwe Dziejow Apostolskich i obejmuje okres okolo 30 lat po ukrzyzowaniu Jezusa. Reszte Nowego Testamentu tworza listy apostolow. Trzynascie z nich napisal Pawel z Tarsu. Dziewiec do roznych kosciolow,[9] a cztery do indywidualnych adresatow.[10] List do Hebrajczykow jest anonimowy, ale od poczatku dolaczano go do listow Pawla. Po nim nastepuja: list Jakuba, Judy, dwa listy apostola Piotra, trzy listy Jana oraz Apokalipsa.

Jakie kryteria decydowaly o kanonicznosci ksiag? 1) Zrodlem informacji musial byc apostol. 2) Zgodnosc z reszta Pisma. 3) Powszechna akceptacja wsrod chrzescijan. Z tego ostatniego wzgledu niektore ksiegi byly kwestionowane w II wieku, gdyz poczatkowo nie byly zbyt szeroko znane (np. Apokalipsa), albo ich autorstwo nie bylo pewne (np. 2 List Piotra, List do Hebrajczykow).

O kanonicznosci ksiag biblijnych nie decydowal Kosciol, ani cesarz, jak to dyletancko ukazuje Kod Leonarda da Vinci. Synody w Hipponie (390 r.) i Kartaginie (393 r.) jedynie ratyfikowaly funkcjonujacy od wiekow kanon.

Podobna niedorzecznoscia jest sugestia, ze Kosciol dokonal jakichs zmian w Nowym Testamencie w IV wieku. Wystarczy wziac pod uwage ilosc starozytnych rekopisow ksiag nowotestamentowych, ktorych skatalogowano blisko 5.500 po grecku, okolo 10.000 po lacinie, 8.000 w jezyku etiopskim, gockim, gruzinskim i ormianskim. W sumie 25.000 calosciowych lub fragmentarycznych rekopisow nowotestamentowych z pierwszych wiekow. Nowy Testament mozna odtworzyc z samych cytatow we wczesnochrzescijanskich dzielach, ktore powstaly przed 325 rokiem!

Ze wzgledu na mnogosc wczesnych kopii wprowadzenie jakiejs istotnej zmiany w tekst Nowego Testamentu w IV wieku byloby niemozliwe, a i we wczesniejszych wiekach taka zmiana spotkaloby sie z tak wielkim sprzeciwem, ze z pewnoscia wiedzielibysmy o niej, tak jak wiemy o reakcjach, ktore wywolala proba usuniecia niektorych wersetow przez Marcjona w pierwszej polowie II wieku. A taka zmiane trzeba by wprowadzic do wszystkich znaczniejszych kopii, wlacznie z tymi, ktore powstaly we wczesnych wiekach w jezyku syryjskim, lacinskim czy koptyjskim, a nawet do dziel wczesnochrzescijanskich pisarzy, ktorzy cytowali ksiegi nowotestamentowe, poczawszy od konca I wieku, co byloby zadaniem niemozliwym.

Latwo snuc mrzonki o pozniejszych kompilacjach i glosach pozniejszych kopistow, ale ci, ktorzy to czynia nie uswiadamiaja sobie logistycznych problemow, na jakie natknalby sie ktos probujacy tego dokonac. Spekulacje o zmianach w Nowym Testamencie dokonanych przez Kosciol biora sie na ogol z mody na ezoteryzm i wschodnie religie, ktore oferuja poglady stojace w sprzecznosci z naukami Pisma Swietego. Na przyklad bywa, ze zwolennicy reinkarnacji szukaja potwierdzenia dla tej idei w Biblii, ale go nie znajduja, gdyz Pismo Swiete przeciwstawia sie reinkarnacji jednoznacznie, mowiac miedzy innymi: „Postanowione jest ludziom raz umrzec, a potem sad.” (Hbr.9:27). Zamiast pogodzic sie z tym, ze Biblia nie wspiera ich pogladow, spekuluja, ze widocznie ktos gdzies kiedys cos w Biblii zmienil, arogancko pokladajac wiecej wiary w ludzkiej filozofii niz w Slowie Bozym.

W jaki sposob ksiegi nowotestamentowe stawaly sie czescia Pisma Swietego? Otoz, byly czytane w pierwszych kosciolach chrzescijanskich wraz ze Starym Testamentem, co przyczynialo sie do traktowania ich podobnie, a wiec jako czesci Pisma Swietego. Taki status mialy juz z pewnoscia w polowie II wieku,[11] a zapewne znacznie wczesniej, skoro juz apostol Pawel cytowal Ewangelie wg Lukasza jako Pismo na rowni z ksiegami Mojzeszowymi (1Tm.5:1

.[12] Z kolei apostol Piotr uwazal za Pismo listy apostola Pawla (2P.3:16).

Proces formowania sie kanonu mial kilka faz, z ktorych najbardziej widoczna jest dopiero ta najpozniejsza – zatwierdzenie go przez sobor w IV wieku. Potrzeba sformulowania go pojawila sie jednak znacznie wczesniej i wynikala z wyzwan, przed jakimi stanal wczesny Kosciol. Potrzeba ta spowodowana byla pojawianiem sie od II wieku nasladujacych styl i forme Ewangelii czy Apokalipsy. Nosily one imiona apostolow, na przyklad Tomasza, Piotra czy Filipa, choc z pewnoscia nie wyszly one spod ich reki. Pojawila sie potrzeba ustalenia kanonu, aby ludzie niezorientowani nie traktowali jako pisma apostolow ksiag gnostykow, tylko dlatego, ze zostaly podpisane imionami osob zyjacych w czasach Jezusa, na przyklad np. Tomasz, Filip, Piotr, Maria Magdalena czy Judasz.

Ewangelia Judasza i inne pisma gnostykow

Co sie tyczy tzw. Ewangelii Judasza, wokol ktorej obecnie jest bardzo glosno, to nie jest ona czyms nowym. Wspomnial o niej Ireneusz z Lyonu pod koniec II wieku w kontekscie wczesnochrzescijanskich herezji. Wyszla ona z gnostyckiej sekty Kainitow w II wieku. Kainici mieli negatywny wizerunek starotestamentowego Boga, gdyz przypisywali Mu stworzenie zla, dlatego nimbem bohaterstwa otoczyli tych, ktorzy byli w buncie wobec Jego woli. Ich glownymi bohaterami byli Kain, Sodomici, Ezaw i Judasz. Od Kaina pochodzila nazwa ich sekty, a Judasza mieli za bohatera, bez ktorego Jezus nie zbawilby ludzkosci.[13]

Niektorzy, jak Dan Brown w swoim „Kodzie”, oddaja sie dzis sentymentowi, ze gnostyckie ewangelie sa bardziej wiarygodne niz ewangelie kanoniczne. Nonsens. Ewangelie gnostyckie nie sa wczesniejsze od kanonicznych, lecz o wiek, dwa, niekiedy nawet o trzy wieki pozniejsze, co wyjasnia zawarte w nich legendy i osobliwe poglady. Nie sa one nawet ewangeliami w pelnym tego slowa znaczeniu. Nie zawieraja bowiem opisu sluzby i nauk Jezusa. Nie ma w nich wzmianek o miastach, rzekach, gorach, ani chronologii wydarzen z zycia Jezusa. Najwczesniejsze stanowia zbior luznych wypowiedzi przypisanych Jezusowi, ale bez kontekstu, poniewaz powstaly dlugo po smierci Jezusa. W pozniejszych pismach gnostyckich wiele jest legend, a takze prob przeinaczenia prawdy, jak w przypadku Judasza.

W gnostyckich ewangeliach natrafimy na mysli wypowiedziane przez Jezusa, ktore znamy z kanonicznych ewangelii, a takze na mysli, ktore moglby wypowiedziec kazdy przywodca religijny w owym czasie. Znajdziemy w nich takze poglady sprzeczne z naukami Pisma Swietego, na przyklad w Ewangelii wg Tomasza sa idee panteistyczne: „Rozlup drewno, Ja tam jestem. Podnies kamien, a znajdziesz Mnie tam”.[14] Niektore z mysli zawartych w pismach gnostykow sa niedorzecznosciami. Oto przyklady z Ewangelii wg Tomasza:

7 Rzekl Jezus: „Szczesliwy lew, ktorego zje czlowiek. I lew stanie sie czlowiekiem. Przeklety czlowiek, ktorego zje lew. I czlowiek stanie sie lwem”.
22. Spytali Go: „Jesli staniemy sie malymi, wejdziemy do krolestwa? Odrzekl im Jezus: „Wejdziecie, jesli macie zwyczaj czynic dwa jednoscia i strone wewnetrzna czynic tak, jak strone zewnetrzna, a strone zewnetrzna tak, jak wewnetrzna, strone gorna jak strone dolna, i jesli macie zwyczaj czynic to, co meskie i zenskie jednoscia, aby to, co jest meskie nie bylo meskim, a to, co jest zenskie nie bylo zenskim; jesli bedziecie mieli zwyczaj czynic oczy jednym okiem, a jedna reke dacie w miejsce reki i noge w miejsce nogi, i obraz w miejsce obrazu - wtedy wejdziecie do krolestwa”.
56 Rzekl Jezus: „Kto poznal swiat, znalazl trupa, a kto znalazl trupa, swiat nie jest go wart”.
98 Rzekl Jezus: „Krolestwo Ojca podobne jest do czlowieka pragnacego zabic moznego pana. Wydobyl miecz w swym domu i wbil go w sciane, aby poznac, czy jego reka bedzie silna. Wowczas zabil moznego pana”.

Ewangelie gnostykow nie zawieraja sekretnej gnozy Jezusa, ale wypowiedzi Jezusa znane z ewangelii kanonicznych, wymieszane z gnostycka filozofia, poznymi legendami i niedorzecznosciami. Nie znajdziemy w nich prawie niczego, co pozwoliloby lepiej poznac nauki i osobe historycznego Jezusa. I nic dziwnego, gdyz powstaly przynajmniej wiek, a czesto kilka wiekow pozniej niz Nowy Testament.

Czym wyjasnic rosnaca popularnosc gnostycyzmu oraz ich pism, takich jak Ewangelia Tomasza, Ewangelia Filipa czy Ewangelia Judasza? Gnostycy poszukiwali boskosci i zbawienia w sobie, odrzucajac boskosc Chrystusa, podobnie jak to czynia liberalni teolodzy i zwolennicy ezoteryzmu, co wyjasnia zarowno ich rezerwe wobec kanonicznych ewangelii, mimo iz mozemy je wiarygodnie datowac na I wiek.

Wielu pisarzy chrzescijanskich juz w II wieku cytowalo ksiegi, ktore weszly do Nowego Testamentu (np. Klemens Rzymski, Polikarp, Papiasz), ale zaden z nich nie powolal sie na ewangelie gnostyckie jako czesc Pisma. Przeciwnie, ze wzgledu na pojawienie sie pism gnostykow, niektorzy Ojcowie Kosciola (np. Justyn Meczennik) mieli watpliwosci, co do autorstwa tych ksiag nowotestamentowych, ktore powstaly najpozniej i zawieraly podobna grecka terminologie do uzywanej przez gnostykow (np. Ewangelia wg Jana, Apokalipsa wg Jana).

Ksiegi, ktore traktowano jako kanoniczne musialy spelnic kilka warunkow. Po pierwsze, ich autorem musial byc apostol lub jego uczen, co wykluczylo ewangelie gnostykow, ktore powstaly zbyt pozno, aby mogly byc napisane przez tych, ktorych imionami ich podpisano (Tomasza, Filipa, Piotra). Po drugie, ich tresc musiala opierac sie na relacji naocznych swiadkow. Po trzecie, nie mogly byc sprzeczne ze Starym Testamentem. Po czwarte, musialy zgadzac sie z naukami Jezusa i apostolow. Po piate, powinny wydawac dobre owoce w zyciu wierzacych i Kosciola. Po szoste, musialy miec szeroka akceptacje ze strony kosciolow chrzescijanskich na calym swiecie. [xv]

Intrygujacym fenomenem jest to, ze wiekszosc ksiag, ktore tworza kanon Nowego Testamentu, juz w pierwszych dwoch wiekach cieszyla sie akceptacja wsrod kosciolow rozsianych od Wielkiej Brytanii po Mezopotamie i od Egiptu po Macedonie, co samo w sobie jest rzecza niezwykla, zwazywszy zroznicowanie geograficzne i kulturowe ich czytelnikow. [16]

Kanon Pisma Swietego nie byl bynajmniej wyborem jakiegos jednego czlowieka, Kosciola czy soboru, lecz rezultatem autorytetu, jaki niektore pisma wyrobily sobie w ciagu wiekow. Tak synod rabinow w Jamni w I wieku n.e. w sprawie kanonu starotestamentowego, jak sobory chrzescijanskie w Laodycei (363 r.) i w Kartaginie (397 r.) w sprawie kanonu nowotestamentowego, nie obdarzyly ksiag biblijnych innym autorytetem poza tym, jakim cieszyly sie one od wiekow wsrod wierzacych.

1.2 List Klemensa 2:4-5.
2. Philip Comfort, The Origins of the Bible, s. 71.
3. Tertulian, Piec ksiag przeciwko Marcjonowi, 4:2; 4:5.
4. Ireneusz, Przeciwko herezjom, 3, 1:1.
5. Ibid., 3, 11:8.
6. Zachariasz Lyko, Nauki Pisma Swietego, s. 41.
7. Ireneusz, Przeciwko herezjom 3, 3:4.
8. Tertulian, Przeciwko Marcjonowi, w: Philip Schaff, Henry Wade, The Anti-Nicene Fathers, s. 272.
9. Do Rzymian, 1 i 2 do Koryntian, do Galacjan, do Efezjan, do Filipian, do Kolosan, 1 i 2 do Tesaloniczan.
10. Do Filemona, 1 i 2 do Tymoteusza, do Tytusa.
11. Zob. Justyn Meczennik, Pierwsza Apologia, 67.
12. Pwt.Pr.25:4; Lk.10:7.
13. Ireneusz, Przeciwko herezjom, 31:1-2, Hipolit, Przeciw wszystkim herezjom, 8:20, Epifaniusz, Panarion, 38, 2:4.
14. Ewangelia wg Tomasza, 77.
15. Euzebiusz z Cezarei, Historia Kosciola, 3, 25:4-7.
16. Liste 27 ksiag Nowego Testamentu znalezc mozna w pismach Euzebiusza z Cezarei (260-340), a takze Liscie Atanazjusza do kosciola w Aleksandrii z 367 roku.

Powyzszy tekst jest kolejnym z serii fragmentow ksiazki ""Sekrety Biblii", udostepnionych serwisowi Kosciol.pl przez jej autora, dr Alfreda J. Palla, uzupelnionym o biezace informacje na temat "Ewangelii Judasza". Na naszych lamach prezentujemy kilka obszernych fragmentow tej ksiazki, wydanej przez wydawnictwo [link widoczny dla zalogowanych]