Moja droga

Tomasz G

Postaci biblijne w Koranie

Wstep

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie postaci biblijnych wystepujacych w Koranie. Oprocz postaci wymienionych z imienia przedstawione zostana takze te, ktorych tozsamosc mozna ustalic z kontekstu. Prawdopodobnie ta druga lista nie jest kompletna, gdyz jej dokladne odtworzenie wymagaloby bardziej wnikliwych badan. O tym, jak istotna role odgrywaja postaci biblijne w Koranie niech swiadczy fakt, ze piec sur nazwano ich imionami: Sura 10 – Jonasz, Sura 12 – Jozef, 14 – Abraham, 19 – Maria, 71 – Noe.

1. Koran i Biblia

Jak zauwazyl Jozef Bielawski, „czytajac Koran, mozemy latwo stwierdzic, ze widoczne sa tam, obok sladow poganskich wierzen religijnych, oczywiste wplywy religii zydowskiej i chrzescijanskiej, pochodzace z roznych zrodel, czesto heterodoksyjnych”[1]. Islam stanowi bowiem pewnego rodzaju rozwiniecie judaizmu i chrzescijanstwa, ktore postrzega jako „zaniedbana” lub „zafalszowana” wersje prawdziwej religii opartej na objawieniu Boga[2]. Informacje na temat judaizmu i chrzescijanstwa Koran czerpie w znacznej mierze z „ustnej tradycji zydowskiej i Haggady” oraz Ewangelii apokryficznych[3].

2. Lista postaci biblijnych wystepujacych w Koranie

2.1. Postaci wymienione z imienia

2.1.1. Aaron

Aaron, brat Mojzesza pojawia sie w Koranie dwanascie razy. Wystepuje jako „rzecznik” Mojzesza (20, 25-35) i prorok (4, 163). Co ciekawe, pojawia sie tez w roli brata Marii, matki Jezusa (19, 2

. Zdaniem J. Walkera moze to wynikac z faktu, ze Maria pochodzila z rodu Lewitow[4]. Ponadto Aaron pojawia sie w historii Zlotego Cielca (sura 7, 142-151).

2.1.2. Abraham

Abraham przedstawiony jest jako konwertyta z politeizmu, ktory dzieki objawieniu poznal, ze jest tylko jeden Bog. Historia jego nawrocenia opisana jest w surze 6,74-79. Kiedy Abraham zaczal krytykowac swoim rodakow i ojca z powodu ich politeizmu oraz czci oddawanej stworzeniu zamiast Stworcy, a nawet zniszczyl posazki ich bostw, zostal wrzucony do ognia, lecz Bog cudownie wyratowal go z opalow (21,52-72; nie jest to jedyny opis konfrontacji Abrahama z jego ojcem, inne znajdujemy w surach: 19, 26, 29, 37, 43).

Inna biblijna historia, w ktorej pojawia sie Abraham, odnotowana w Koranie jest wizyta boskich poslancow u Abrahama i Sary, podczas ktorej Bog objawil mu plany zniszczenia Sodomy i Gomory oraz zapowiedzial narodziny potomka (sury: 11, 69-76; 15, 51-60; 29, 31-32; i 51, 24-37). Jak zauwaza Lodahl, w Koranie historia to opowiedziana jest w taki sposob, by w jak najwiekszym stopniu uniknac wszelkich atropomorfizmow w prezentacji Boga oraz aniolow (aniolowie w tej historii nie spozywaja posilku przygotowanego przez Abrahama; por. sura 51, 27)[5].

Abraham wystepuje tez w sytuacji calkowicie nieznanej z Biblii jako budowniczy Ka’by, nazwanej Domem, czyli swietej budowli w Mekce, w ktorej ukryty jest Czarny Kamien (2, 125-127).

2.1.3. Adam

Adam pojawia sie w Koranie jako pierwszy czlowiek stworzony przez Boga „z prochu, potem z kropli nasienia, potem z grudki krwi zakrzeplej, potem z keska ciala kleistego” (22,5)[6]. Adam mial byc namiestnikiem Boga na ziemi (2,30), podobnie jak reszta ludzkosci (31, 20). Przy okazji historii opowiadajacej, jak Adam nazwal zwierzeta, Lodahl zwraca uwage na to, ze Koran przedstawia ja w inny sposob niz Biblia. W Biblii to Adam ma nazwac zwierzeta, lecz w Koranie to Bog objawia Adamowi, jak nazywaja sie zwierzeta, a zadaniem Adama jest nauczyc sie ich i powtarzac je za Allahem (2,31). Zdaniem Lodahla jest to przejaw odmiennej antropologii. W Biblii czlowiek jako namiestnik Stworcy ma odzwierciedlac miedzy innymi boska tworczosc, podczas gdy w Koranie czlowiek ma byc przede wszystkim poslusznym wykonawca woli Boga[7]. Koran opisuje tez historie kuszenia i upadku Adama w surach: 2, 35-38; 7, 19-30; 20, 117-123. Upadek Adama nastepuje w wyniku kuszenia szatana, czyli Iblisa, ktory w Koranie wystepuje jako aniol, ktory wbrew zyczeniu Boga z powodu pychy nie chcial zlozyc Adamowi holdu (2, 34).

2.1.4. Amram

Amram pojawia sie w Koranie jako ojciec Mojzesza i Aarona (3, 33).

2.1.5. Dawid

Osoba Dawida jest wielokrotnie wspomniana w Koranie. Dawid, podobnie jak Salomon, przedstawiony jest jako madry krol (2, 252) i autor Psalmow (4, 163)[8]. Ponadto odnotowane jest jego zwyciestwo nad Goliatem (2, 249-251) oraz nawrocenie Dawida po uwiedzeniu Batszeby (38, 17-25).

2.1.6. Diabel

Diabel wystepuje w Koranie pod imieniem Iblis i Szatan. Zdaniem Walkera imie Iblis pochodzi od greckiego diabolos[9]. Diabel pojawia sie w opisie stworzenia czlowieka, jako jedyny aniol, ktory z powodu pychy odmowil zlozenia Adamowi holdu, twierdzac, ze jest lepszy od czlowieka, poniewaz zostal stworzony z ognia (7, 11-12). Od tego czasu diabel wystepuje jako zwodziciel.

2.1.7. Eliasz

Koran wspomina Eliasza w dwoch miejscach. Eliasz jest zaliczony do „liczby cnotliwych” (6, 85) poslancow, ktorych Bog dal wiernym potomkom Abrahama. Jako poslaniec Allaha Eliasz wzywal lud do odstapienia od kultu Baala, lecz zostal uznany za klamce i odrzucony (37, 123-130). Zdaniem Walkera jest to nawiazanie do pojedynku Eliasza z prorokami Baala na gorze Karmel[10].

2.1.8. Elizeusz

Koran przedstawia Elizeusza, ktory w polskim przekladzie Koranu wystepuje pod imieniem Al-Jasa, jako cnotliwego poslanca Boga (6, 86).

2.1.9. Ezdrasz

Ezdrasz nosi w Koranie imie Uzajr. Pojawia sie w kontekscie bluznierczego dla wyznawcow islamu stwierdzenia: „Uzajr jest synem Boga” (9, 30), ktore chrzescijanie powtorzyli w formie: „Mesjasz jest synem Boga” (9, 30). Zdaniem Bielawskiego twierdzenie to wzielo sie stad, ze wedlug tradycji zydowskiej Ezdrasz w sto lat po smierci mial jakoby zmartwychwstac[11].

2.1.10. Gabriel

Koran mowi o Gabrielu na wielu miejscach. Gabriel jest aniolem i poslancem Boga, ktory potwierdza wczesniejsze objawienia i przekazuje nowe (2, 97-101). Utozsamiony jest z Duchem Swietym (16, 102). Ponadto Gabriel jest opiekunem i wspomozycielem wiernych (66, 4).

2.1.11. Goliat

Goliat wystepuje w Koranie w kontekscie walki z Dawidem (2, 249-251).

2.1.12. Haman

Haman pojawia sie w Koranie jako doradca faraona w kontekscie konfrontacji miedzy Mojzesza a wladca Egiptu (28, 6-38; 40, 23-37), co kaze sadzic, ze chodzi o innego Hamana niz w Ksiedze Estery lub ze mamy do czynienia z pewnym anachronizmem.

2.1.13. Ismael

Koran przedstawia Ismaela glownie jako syna Abrahama. Bog zawarl przymierze z jednym i drugim i zobowiazal obu do oczyszczenia Domu Boga, czyli Ka’by, z poganskich rytualow (2, 125). Obaj tez wystepuja jako budowniczowie Ka’by (2, 127).

2.1.14. Izaak

Izaak czesto gosci na kartach Koranu. Jest cudownie narodzonym synem Abrahama (11, 71-72) oraz prorokiem kontynuujacym dzielo ojca (19, 49).

2.1.15. Jakub

Jakub raz tylko nazwany jest w Koranie Izraelem (3, 93). Podobnie jak w Biblii bywa zestawiany ze swoim ojcem i dziadkiem (np. 2, 136; 38, 45). Czesto do tej trojki dodawany jest takze Ismael. Podobnie jak Abraham i Izaak Jakub zaliczony jest do grona prorokow (19, 49).

2.1.16. Jan Chrzciciel

Koran mowi o Janie Chrzcicielu w kontekscie zapowiedzi jego narodzin (19, 2-15). Narodziny byly cudowne, bowiem matka Jana byla bezplodna. Jan otrzymal dar madrosci juz jako maly chlopiec, byl tez bogobojny i lagodny.

2.1.17. Jezus

Koran z jednej strony przedstawia Jezusa jako wybitnego proroka podobnego do Mojzesza, obdarzonego moca Ducha Swietego (2, 87; 19, 30-34). Z drugiej strony, Koran jednoznacznie sprzeciwia sie twierdzeniu, ze Jezus byly synem Boga (9, 30), choc nazywa go Slowem pochodzacym od Boga (3, 45). Allah nie jest ojcem i nie ma synow, poniewaz jest jedynym Bogiem (6, 100; 112, 3). Ponadto Koran zdecydowanie przeczy twierdzeniu o ukrzyzowaniu Jezusa (4, 157). Oprocz tego znajdujemy w Koranie historie z zycia Jezusa, ktorych nie ma w Biblii. Jedna z nich jest tchniecie zycia w glinianego ptaka (3, 49; 5, 110). Inna jest zdolnosc Jezusa do nauczania juz w bardzo wczesnym wieku (3, 46; 5, 110; 19, 29-33). Wedlug Koranu Jezus zapowiedzial tez nadejscie proroka Mahometa (66, 6). Zdaniem Walkera epizod ten ma swoj pierwowzor w biblijnej zapowiedzi zeslania Ducha Swietego[12].

2.1.18. Hiob

W Koranie Hiob zaliczony jest do grona prorokow (4, 163; 6, 84). Wspomniana jest tez jego historia, choc w wielkim skrocie (21, 83-84; 38, 41-44). Hiob wystepuje w niej jako przyklad czlowieka cierpliwego i pelnego skruchy.

2. 1.19. Jonasz

Jonasz wystepuje w Koranie pod wlasnym imieniem oraz pod pseudonimem Wladca Ryb (21, 87)[13] i Czlowiek Ryby (68, 4

. O perypetiach Jonasza Koran opowiada w surze 38, 139-148. Jonasz funkcjonuje jako przyklad czlowieka, ktory nie potrafil cierpliwie czekac na ratunek od Boga, choc i tak w koncu Allah okazal mu dobroc (68, 48-50).

2.1.20. Jozef

Dwunasta sura Koranu nosi imie Jozefa i w szczegolowy sposob opowiada jego historie, a czyni to w znacznej zgodzie z tekstem biblijnym. Glownym odstepstwem jest przedstawienie incydentu z zona Potyfara ze szczegolami nieznanymi z Biblii. Koran stwierdza tez, ze Jozef byl w stanie oprzec sie pokusie dzieki szczegolnemu wsparciu ze strony Boga (12, 24). Ponadto w Koranie uwolnienie Jozefa z wiezienia mialo miejsce po tym, jak wyjasnil sen faraona. Co wiecej, Jozef nie tylko poradzi faraonowi, by ustanowil osobe odpowiedzialna za dostawy i zapasy zboza, ale takze sam siebie rekomendowal do tej roli (12, 55). Kolejnym odstepstwem od tekstu biblijnego jest ujawnienie przez Jozefa swej prawdziwej tozsamosci Beniaminowi, zanim bracia zostali oskarzeni o kradziez kielicha (12, 69). W koncu czytamy tez o tym, ze do Egiptu przybyli rodzice Jozefa (12, 99-100), choc zgodnie z Biblia w tym czasie jego matka juz nie zyla.

2.1.21. Korach

Koran przedstawia Koracha (Karuna[14]) jako czlowieka niezwykle bogatego i pysznego, ktory sobie przypisywal to, co otrzymal od Boga. Probowal buntowac „lud Mojzesza” (28, 76), lecz Allah sprawil, „iz ziemia pochlonela jego i jego potomstwo” (28, 81), co stanowi nawiazane do biblijnej historii opisanej w 4 Mojzeszowej 16. Co ciekawe, inne fragmenty Koranu ukazuja Koracha razem z Hamanem jako jednego z doradcow faraona, ktorzy wystapili przeciwko Mojzeszowi (29, 39; 40, 23-24).

2.1.22. Lot

Lot byl wedlug Koranu jednym z pierwszych wyznawcow islamu, a nawrocil sie dzieki swiadectwu Abrahama (29, 26). Podobnie tez jak Abraham Lot zostal poslany do mieszkancow Sodomy i Gomory, by wzywac ich do nawrocenia (7, 80-81). Historia Sodomy i Gomory czterokrotnie pojawia sie w Koranie (7, 80-84; 11,74-83; 27, 54-58; 29, 28-34).

2.1.23. Maria

Maria, matka Jezusa, pojawia sie w Koranie w wielu miejscach. Sura 19 nazwana jest jej imieniem. Po raz pierwszy czytamy o Marii w surze 3, 36-37, gdzie znajdujemy opis jej narodzin, po ktorych zaopiekowal sie nia Zachariasz, ojciec Jana Chrzciciela. Maria na jakis czas zamieszkala w swiatyni. Dalej w tej samej surze znajdujemy zapowiedz narodzin Jezusa (3, 42-47). O sluzbie Marii w swiatyni czytamy rowniez w surze 19, 16-17. Tam znajdujemy tez relacje o zwiastowaniu i narodzinach Jezusa (19, 17-34). Warto dodac, ze wedlug Koranu chrzescijanie traktowali Marie jako jedna z osob Trojcy (5, 116).

2.1.24. Michal

Archaniol Michal pojawia sie w Koranie tylko raz jako towarzysz Gabriela (2, 9

.

2.1.25. Mojzesz

Mojzesz wystepuje w Koranie przede wszystkim jako ten, kto nadal prawo potomkom Abrahama (2, 53) oraz wystapil przeciwko faraonowi i wyprowadzil lud Bozy w Egiptu (2, 49-61; 20, 9-97; 26, 10-67; 51, 38-40; 79, 15-25). W Koranie znajdujemy tez pewna historie z zycia Mojzesza, ktora nie wystepuje w Biblii. Mowi o niej sura 18,60-82. Mojzesz wystepuje w niej jako uczen jednego ze slug Allaha, ktory prowadzi Mojzesza przez szereg niezrozumialych dla niego wydarzen, by nauczyc go cierpliwosci.

2.1.26. Noe

Sura 71 nosi imie Noego i dosc szczegolowo, choc nie w sposob identyczny z Biblia, opisuje Potop. Glowna roznica polega na tym, ze Koran w o wiele wyrazniejszy sposob przedstawia Noego jako proroka wzywajacego do wiary w prawdziwego Boga. O Noem i Potopie mowia tez nastepujace sury: 7, 59-64; 10, 71-73; 11, 25-48 (w tej wersji historii Noego znajdujemy informacje o jednym z jego synow, ktory nie chcial wejsc z nim do statku, przez co zostal wykluczony z rodziny jako niewierny; 11, 46); 23, 23-29; 26, 105-122; 29, 14-15; 54,9-15. Historia Noego zdaje sie byc jednym z wazniejszych przykladow proroka odrzuconego przez niewiernych. Z jednej strony pokazuje, ze nie wszyscy daja posluch prawdzie, a z drugiej przestrzega przed konsekwencjami odrzucenia wiary w prawdziwego Boga.

2.1.27. Saul

W oryginale Saul wystepuje w Koranie pod imieniem Talut i pojawia sie w historii Dawida i Goliata (2, 247-251).

2.1.28. Salomon

Salomon wystepuje w Koranie, obok Dawida, jako krol-medrzec (21, 78-82). Salomon ponadto znal mowe ptakow (27, 17) i mrowek (27, 18-19). To od ptaka Salomon dowiedzial sie o krolowej Saby (21, 22). Lud ten oddawal czesc Sloncu (21, 24). Salomon wezwal krolowa do przyjecia wiary w prawdziwego Boga, co tez uczynila po wizycie w Jerozolimie (27, 44). Salomon wystepuje w Koranie takze jako przyklad czlowieka zdolnego do pokuty, ktory pewnego dnia zapomnial odmowic modlitwy zachwycony widokiem pieknych rumakow, pozniej jednak rozpoznal swoj blad i nawrocil sie (38, 30-33). Ponadto Koran odnotowuje, ze na polecenie Allaha dla Salomona pracowali dzinnowie przy budowie i wyposazaniu sanktuariow (34, 12-13).

2.1.29. Zachariasz

Zachariasz wystepuje w Koranie nie tylko jako ojciec Jana Chrzciciela (3, 38-41; 19, 2-15; 21, 89-90), ale takze jako opiekun Marii (3, 36-37).

2.2. Postaci wspomniane bezimiennie

2.2.1. Abel i Kain

Abel i Kain nie sa wymienieni w Koranie z imienia, lecz pojawiaja sie jako dwaj synowie Adama (5, 27). Do biblijnego opowiadania o zabojstwie Abla Koran dodaje epizod z poslanym przez Boga krukiem, ktory pokazal Kainowi, jak pogrzebac zwloki brata (5, 31).

2.2.2. Benjamim

Benjamin wystepuje w historii Jozefa jako jeden z dwoch – drugim jest Jozef – umilowanych synow Jakuba (12,

.

2.2.3. Ewa

Ewa wspomniana jest w Koranie jako zona Adama (7, 189).

2.2.4. Henoch

Walker twierdzi, ze Henoch wystepuje w Koranie pod imieniem Idris, „ktory byl sprawiedliwy, byl prorokiem. I wynieslismy go na miejsce wyniosle” (19, 56-57)[15]. Te slowa moga byc aluzja do wniebowziecia Henocha opisanego w 1 Mojzeszowej 5, 25.

2.2.5. Gedeon

Gedeon nie jest wymieniony w Koranie z imienia, lecz w surze 2, 249 czytamy o tescie wojownikow polegajacym na sposobie picia wody z rzeki. Koran umieszcza go jednak w czasach krola Saula.

2.2.6. Jozue i Kaleb

Koran nie wymienia imienia Jozuego i Kaleba, ale w surze 5,23 czytamy o dwoch bogobojnych ludziach, ktorzy w czasach Mojzesza chcieli zajac Ziemie Swieta mimo tego, ze mieszkal w niej lud olbrzymow.

2.2.7. Krolowa Saby

Krolowa Saby pojawia sie w Koranie w kontekscie historii opowiadajacej o madrosci Salomona, a takze o jego dzialaniach propagujacych wiare w prawdziwego Boga. Krolowa Saby byla pierwotnie wyznawca Slonca, lecz po wizycie z Jerozolimie stala sie wyznawca Allaha (27, 44).

2.2.8. Natan

W surze 38,21-24 znajdujemy historie „dwoch klotnikow” opowiedziana w kontekscie uwiedzenia Batszeby przez Dawida. Historia ta przypomina te opowiedziana Dawidowi przez proroka Natana i takze prowadzi do nawrocenia Dawida. Sam Natan nie jest jednak wymieniony z imienia.

2.2.9. Potyfar i jego zona

Opowiedziana w Koranie historia Jozefa wspomina Potyfara, choc nie z imienia. Potyfar przedstawiony jest jako Egipcjanin, ktory wykupil Jozefa (12, 21). Jego zona probowala uwiesc Jozefa (12, 23-25).

2.2.10. Samuel

Samuel wystepuje w Koranie jako prorok, ktory oglosil Saula krolem (2, 247).

2.2.11. Sara

Sara pojawia sie w Koranie jako zona Abrahama w kontekscie zapowiedzi narodzin Izaaka (11, 71-72).

Zakonczenie

Jak zauwazyl Angelo Scarabel, historie biblijne, ktore stanowia pokazna czesc Koranu, „rzadko tworza ciagle i kompletne opowiadanie, jak w przypadku sury 12, poswieconej historii Jozefa. Czesciej natomiast sa opowiadane, a jeszcze czesciej wspomniane, poszczegolne epizody”[16]. Jego zdaniem zamieszczono je w Koranie po to, by wykazac lacznosc islamu z „historia swieta objawien monoteistycznych”[17]. Innymi slowy, islam w ten sposob z jednej strony odwoluje sie do monoteistycznych tradycji zydowskich i chrzescijanskich, pokazujac, ze nie jest nowa, lecz starozytna religia, zas z drugiej strony wskazuje na ich autentyczna, czyli pierwotna tresc i przeslanie, ktore – jak twierdzi islam – ulegly znacznemu znieksztalceniu, czego koronnym przykladem jest przypisanie boskosci Jezusowi i Marii. Jednak, jak nietrudno zauwazyc, to, co Koran dodaje do opisu lub charakterystyki postaci biblijnych, zwykle nalezy odlozyc do basni, ktore nie licuja z powaga i logika Pisma Swietego.

Bibliografia

Zrodla

Koran, tlum. J. Bielawski, Warszawa 1986

Opracowania

Bielawski, Jozef, „Komentarz, wprowadzenie, przypisy”, w: Koran, tlum. J. Bielawski, Warszawa 1986

Lodahl, Michael, Claiming Abraham. Reading the Bible and the Qur’an Side by Side, Grand Rapids 2010

Scarabel, Angelo, Islam, tlum. K. Stopa, Krakow 2004

Walker, John, Bible Characters in the Koran, Paisley 1931

--------------------------------------------------------------------------------
[1] J. Bielawski, „Komentarz, wprowadzenie, przypisy”, w: Koran, tlum. J. Bielawski, Warszawa 1986, s. 781.

[2] Tamze, s. 783.

[3] Tamze, s. 784. Z tym pogladem zgadza sie Michael Lodahl (por. M. Lodahl, Claiming Abraham. Reading the Bible and the Qur’an Side by Side, Grand Rapids 2010), ktory wskazuje na nastepujace pozabiblijne zrodla informacji o judaizmie i chrzescijanstwie, z jakich korzystal autor Koranu: Genesis Rabbah (s. 19), Zywot Adama i Ewy, czyli Apokalipse Mojzesza (s. 86), Targumy (s. 94), Miszne (s. 9

, Ewangelie Jakuba (s. 120), Ewangelie Tomasza (s. 131). John Walker w Bible Characters in the Koran, Paisley 1931, wsrod zrodel wiedzy Mohameta na temat judaizmu i chrzescijanstwa wymienia ponadto Ewangelie Barnaby (s. 59).

[4] J. Walker, dz. cyt., s. 36.

[5] M. Lodahl, dz. cyt., s. 15.

[6] Cytaty z Koranu wg: Koran, tlum. J. Bielawski, Warszawa 1986.

[7] M. Lodahl, dz. cyt., s. 78.

[8] W Koranie (21, 105) znajdujemy cytat z Psalmu 37,29.

[9] J. Walker, dz. cyt., s. 44.

[10] J. Walker, dz. cyt., s. 46.

[11] J. Bielawski, dz. cyt., s. 877.

[12] J. Walker, dz. cyt., s. 63.

[13] W polskim tlumaczeniu Koranu znajdujemy tam imie Jonasz, lecz w przypisach tlumacz podaje brzmienie tekstu arabskiego.

[14] Bielawski w przypisie do tego wersetu wyjasnia, ze chodzi o te sama osobe. J. Bielawski, dz. cyt., s. 907.

[15] J. Walker, dz. cyt., s. 47. Podobnego zdania jest Bielawski, por. J. Bielawski, dz. cyt., 895.

[16] A. Scarabel, Islam, tlum. K. Stopa, Krakow 2004, s. 38.

[17] Tamze.

[link widoczny dla zalogowanych]